تحلیل عوامل موثر بر گردشگری دریایی و ارائه برنامه عملیاتی برای توسعه آن

نویسندگان : کاظم دژانگاه، محمد حسین رهنمایی، مهدی سیفی مرادی،  پذیرش شده در بیستمین همایش صنایع دریایی- آذر 97

چکيده

در سال های گذشته، گردشگری دریایی به عنوان یک نوع از گردشگری، محبوبیت و جذابیت زیادی را در بین مردم کسب کرده است. دریایی خزر، خلیج فارس و دریایی عمان 3 نقطه آبی در سرزمین ما به شمار می آیند و کمتر کشوری از چنین امکانات طبیعی برخوردار است. با توجه به اهميت صنعت گردشگري دریایی ، بررسی و تحلیل دقیق عوامل موثر بر توسعه این صنعت و در نتيجه جذب گردشگر از اهميت بالايي برخوردار است. در این مقاله، عوامل و مولفه های تاثیر گذاری مانند امنیت، بازاریابی و فناوری بر توسعه و رونق گردشگری در دریا تحلیل شده است و همچنین برنامه های عملیاتی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای توسعه گردشگری دریایی ارائه گردیده است. امنيت به عنوان مهمترين و زيربنايي ترين اصل در تدوين استراتژي توسعه گردشگري در جهان به شمار مي آيد. بازاریابی براي تداوم حیات صنعت گردشگري دریایی بسیار ضروري و لازم و همچنین ایجاد و توسعه زیر ساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات کمک فراوانی به توسعه پایدار گردشگری دریایی می تواند بکند. بهبود وضعیت گردشگری دریایی مستلزم پیاده‌سازی توصیه‌ها و راهکارهای مورد استفاده توسط کشورهای پیشرو در صنعت گردشگری می باشد. با توجه به مراکز تصمیم گیری و ناظر بر بحث گردشگری دریایی در کشور و سردرگمی سرمایه گذاران و همچنین بروکراسی گسترده جهت اخذ مجوزهای مربوط پیشنهاد می گردد که کارگروهی شامل نمایندگان تام الاختیار سازمان بنادر و دریانوردی، سازمان گردشگری ، سازمان حفاظت محیط زیست  و دیگر مراکز حاکمتی مانند گارد ساحلی جهت بازنگری و اصلاح قوانین گردشگری دریایی تشکیل شود و این کارگروه بایستی در تمامی مراحل پیاده سازی برنامه های عملیاتی سه گانه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، حضور داشته باشد و پیشنهاد می‌شود مسئولیت پشتیبانی و تشکیل این کارگروه تحت سرپرستی و هدایت سازمان بنادر و دریانوردی صورت پذیرد.

کلمات کليدی: امنیت، بازاریابی، فناوری، گردشگری، دریایی، برنامه عملیاتی

مقدمه

صنعت گردشگری به عنوان مهم ترين صنعت جهان در دهه هاي اخير رشد سريعي در توسعه اقتصادي جهان داشته است كه يكي از مهم ترين آثار رشد سريع گردشگری ، مسأله اشتغال زايي مي باشد كه در توسعه و گسترش فرصت هاي شغلي براي اقشار مختلف جامعه مؤثر بوده است و آنچه كه توجه را جلب مي كند، پتانسيل هاي گردشگری های دریایی و ساحلی می باشد كه مي توان از آن در حوزه توسعه مناطق دریایی و مراكز گردشگري- تفريحي براي پيشبرد اهداف كلان کشور مورد استفاده قرار گیرد. گردشگری یکی از منابع مهم درآمدهای ارزی هم برای جوامع پیشرفته و هم برای کشورهای در حال توسعه محسوب می شود، به طوری که بخش بزرگی از برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری ها را در جهان فعلی به خود اختصاص داده است. از این رو مطالعه صنعت گردشگری از اهمیت زیادی برخوردار است. نقش گردشگری به عنوان منبع جدیدی برای اشتغال، کسب درآمد، دریافت های مالیاتی بیشتر، جذب ارز و تقویت زیر ساخت های اجتماعی که موجب رشد و توسعه صنایع دیگر می شود، در مطالعات تایید شده است.  لغت گردشگري از كلمه تور به معناي گشتن گرفته شده كه ريشه در لغت لاتين تورنس به معناي دور زدن، رفت و برگشت بين مبدأ و مقصد مي باشد كه از يوناني به اسپانيايي و فرانسه و در نهايت به انگليسي راه يافته است. تعریف دیگر از گردشگری عبارتست از: گردشگري فرآيندها ، فعاليتها و پيامدهاي ناشي از ارتباطات و تعامل بين گردشگران، فروشندگان و دولت ميزبان، جوامع ميزبان و محيط هاي اطراف كه درگير شده اند مي باشد.

امروزه گردشگری یکی از بخش های اقتصادی با رشد بسیار بالا در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه است. رقابت فشرده ای در میان بسیاری از کشورهای جهان برای جذب توریست به چشم می خورد و صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا و با ویژگی های منحصر به فرد، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولیدی کشورها به ویژه کشورهای توسعه یافته را به خود اختصاص داده است.  تحقیقات فراوانی نشان دهنده تاثیرات مثبت اقتصادی گردشگر بر منطقه گردشگر پذیر می باشد به طوری که بر اساس پیش بینی انجام شده توسط سازمان جهانگردی در سال 2020 حدود یک میلیارد و پانصد و شصت میلیون نفر به گردشگری خواهند پرداخت و درآمدهای ناشی از گردشگری بین المللی در این سال به یک و نیم تریلیون دلار خواهد رسید. توریست به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم بر اقتصاد یک کشور تاثیر می گذارد :

مستقیم : ارزهایی که جهانگردان هنگام اقامت در کشور دیگر صرف پرداخت هزینه های مختلف می کنند.

غیر مستقیم : بازپرداخت هایی که برای عزیمت از آن کشور به کشور دیگر به عمل می آورند که یکی از منابع مهم تامین ارزهای خارجی برای یک کشور در حال توسعه به شمار می رود.

انواع گردشگری

گردشگری انواع مختلفی از جمله گردشگری انبوه، گردشگری فام، گردشگری فرهنگی، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری عادی، گردشگری طبیعت گرا، گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی می باشد.که در اینجا به شرح گردشگری دریایی می پردازیم :

گردشگری دریایی

به مجموعه فعالیت های تفریحی و سرگرمی را که در محیط های دریایی دور از ساحل توسط گردشگران انجام می شود گردشگری دریایی می گویند. این نوع گردشگری از نظر ماهیت از گردشگری ساحلی متفاوت بوده هر چند ممکن است شباهت هایی بین این دو نوع گردشگری و گردشگری ساحلی وجود داشته باشد. اما نوع فعالیت های تفریحی در گردشگری دریایی بیشتر در آبهای عمیق و دور از خشکی انجام می گیرد و به تجهیزات و امکانات و اموزش های ویژه ای نیاز دارد و با خطرات بیشتری نیز همراه است.فعالیت های تفریحی آبی مانند غواصی، سفرهای دریایی، اسکس روی آب، جت اسکی، آکواریوم دریایی و ماهیگیری در آبهای عمیق از مهم ترین جذابیت های گردشگری دریایی هستند.

عوامل موثر بر توسعه گردشگری دریایی

عوامل متعددی بر میزان جذب توریست دریایی موثر می باشند. از جمله عوامل موثر و مهم می توان به امنیت، بازاریابی، فناوری اشاره کرد که به تفکیک هر کدام را تشریح می کنیم :

امنیت

امروزه امنيت به عنوان مهمترين و زيربنايي ترين اصل در تدوين استراتژي توسعه گردشگري در جهان به شمار مي آيد. توسعه توریسم و امنيت مكمل يكديگرند. بديهي است امنيت پايدار، مرهون توسعه پايدار است و توسعة پايدار تضمين كنندة امنیت ملي است. این امر در صنعت گردشگري دریایی و بعد امنيت آن نيز صادق است.

کارشناسان معتقدند مفاهيم امنيت و احساس امنيت متفاوتند. ممكن است در جوامع هايی امنيت باشد ولي اين امنيت احساس نشود. بنابراين، لازم است بدانيم كه آيا گردشگران در كشورمان امنيت دارند و به همراه آن آيا احساس امنيت مي كنند و اصولا در صورت وجود عدم امنيت و يا احساس عدم امنيت، چه عواملي در آن موثر هستند. از نتايج مثبت يك سفر آن است كه گردشگر متوجه مي شود چقدر از نگراني ها و ترسهايش قابل اعتنا و چه مقدار تحت تاثير تبليغات و پيش فرض هاي ذهني خود او قرار دارد. تجربه دستاندركاران صنعت گردشگري در ايران حاكي است بيشتر گردشگراني كه به ايران سفر می کنند در ابتداي ورود، احساس عدم امنيت دارند ولي در انتهاي سفر، ايران را امن تلقي می کنند.

بازاریابی

یکی از اجزای چارچوب توسعه گردشگری، بازاریابی است. با توجه به رقابت موجود بین مقاصد گردشگری، موضوع بازاریابی اهمیت زیادی دارد. بازاریابی فرایندی مسئولانه برای شناخت، پیش بینی و تامین نیازهای مشتریان به شکل سود آور تعریف شده است که جهت گیری و گرایش های مشتریان را در عمل اجرا می کند. به طور کلی بازاریابی گردشگری به عنوان شناسایی و پیش بینی نیازهای گردشگران و فراهم کردن امکانات برای تامین نیازها و مطلع ساختن آنان و ایجاد انگیزه بازدید در آنها است که این امر موجب تامین رضایت گردشگران و تحقق اهداف سازمانی خواهد شد. در این میان، بازاریابی گردشگری دریایی به عنوان برخی از مهم ترین فعالیت های توسعه گردشگری محسوب می شود. در این خصوص، رضایتمندی گردشگران از جمله مولفه های اساسی در موفقیت بازاریابی گردشگری است. در تحقیقی که میزان رضایتمندی گردشگران از زیر ساخت ها و کارکرد های گردشگری دریایی در استان گلستان انجام گرفته است، نتایج نشان داد که بیشترین میزان رضایت مربوط به شاخص امنیت و بیشترین عدم رضایت مربوط به شاخص های کیفیت اماکن اقامتی و محیط است.

فناوری

گردشگري دریایی ، صنعت فشرده اي از اطلاعات مي باشد. گردشگران با صرف هزينه و زمان در مسافرت ريسك قابل ملاحظه اي را متحمل مي شوند. هر چه ميزان ريسك بالا باشد، تجارب بيشتري براي مسافران به همراه خواهد داشت. كسب و كار گردشگري فرصتي مناسب براي به حداقل رساندن درصد ريسك مي باشد. گسترش فناوري آنلاين سبب مي شود كه مصرف كنندگان گزينه هاي بيشتري براي انتخاب داشته باشند و از منابع مورد اعتماد، كه از عناصر اساسي گردشگري محسوب مي شوند، اطلاعات مورد نياز خود را كسب كنند. از آنجا كه مصرف كنندگان به دنبال كسب آگاهي و جمع آوري داده از منابع مختلف هستند، كسب و كارهاي گردشگري بايد در زمينه ايجاد يك استراتژي پايدار جامع و پيام رسان سرمايه گذاري كنند.

ارائه راهکارهای عملیاتی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای توسعه گردشگری دریایی

بهبود وضعیت گردشگری دریایی مستلزم پیاده‌سازی توصیه‌ها و راهکارهای مورد استفاده توسط کشورهای پیشرو در صنعت گردشگری می باشد. قدم‌های اجرایی زیر بر مبنای نقاط قوت و قابل بهبود، توان اجرایی و وسعت مناطق کشور پیشنهاد می‌شود:

اولین قدم وجود برنامه‌ای مناسب و دقیق و پیگیری و تلاش در جهت اجرای آن از ضروریات اولیه است. هر چقدرمناطق دریایی به سمت کلاس جهانی نزدیکتر می‌شوند، حرکت به سمت تعالی، مستلزم تلاش مضاعف و دقیق‌تر در پیاده‌سازی تجارب برتر و الگوهای موفق مدیریتی در تمام زمینه‌های گردشگری خواهد بود. در مناطق عمدتا به دنبال بهینه کردن پارامترهایی نظیر کاهش هزینه ها، افزایش بهره وری و بهبود رفاه و جذب توریست می باشند که بهبود این شاخصها تاثیر عمده و بسزایی در افزایش بازگشت سرمایه در مناطق خواهد داشت. در نتیجه، حرکت در راستای پیاده‌سازی راهبردهای صحیح مدیریت گردشگری، بازگشت سرمایه قابل توجهی را برای مناطق در پی‌خواهد داشت.

برنامه های عملیاتی

با توجه به مراکز تصمیم گیری و ناظر بر بحث گردشگری دریایی در کشور و سردرگمی سرمایه گذاران و همچنین بروکراسی گسترده جهت اخذ مجوزهای مربوط پیشنهاد می گردد که کارگروهی شامل نمایندگان تام الاختیار سازمان بنادر و دریانوردی،  سازمان گردشگری ، سازمان حفاظت محیط زیست  و دیگر مراکز حاکمتی مانند گارد ساحلی جهت بازنگری و اصلاح قوانین گردشگری دریایی تشکیل شود و این کارگروه بایستی در تمامی مراحل پیاده سازی برنامه های عملیاتی سه گانه حضور داشته باشد.

پیشنهاد می‌شود مسئولیت پشتیبانی و تشکیل این کارگروه تحت سرپرستی و هدایت سازمان بنادر و دریانوردی صورت پذیرد.

فهرست کامل اقدامات، بسترسازیها و پروژه‌های زیر ساختی تعریف شده در جهت بهبود وضعیت مدیریت گردشگری دریایی در ذیل آورده شده است :

برنامه عملیاتی کوتاه مدت

گام اجرایی 1

عنوان پروژه ها :

• جمع آوری و بازنگری کلیه دستورالعمل ها، بخش نامه ها و قوانین مرتبط با موضوع توسط کارگروه
• زمینه سازی برای رفع موانع و تنگناهای اجرایی و اصلاح مقررات موجود
• اخذ تأییدیه های لازم برای قوانین و بخش نامه های جدید از مراکز صاحب صلاحیت مانند مجلس شورای اسلامی
• پیگیری ابلاغ و نظارت بر اجرای قوانین و دستورالعملهای اعلامی
• عدم صدور مجوز ساخت و ساز در حریم ساحل و نظارت دقیق و جدی برآن

تخمین زمان مورد نیاز برای اجرای پروژه : یکسال

برنامه عملیاتی میان مدت

گام اجرایی 2

عنوان پروژه ها :

• بررسی نقاط با پتانسیل بالای گردشگری در سواحل شمال و جنوب
• انجام مطالعات امکان سنجی اقتصادی و فنی مناطق برگزیده
• آماده سازی بستر و سیاستهای تبلیغاتی و مشوقهای مالیاتی و ... برای مناطق مورد نظر
• استفاده از مدیران تحصیل کرده و آگاه به مسایل گردشگری در راس امور تصمیم گیری و اجرایی
• تبلیغات داخلی و بین المللی جهت جذب سرمایه گذار
• مشارکت دادن مردم در امر تصمیم سازی و تصمیم گیری و اجرای برنامه های گردشگری
• راه اندازی بانک اطلاعات گردشگری و بهره گیری از راهنماهای گردشگری

تخمین زمان مورد نیاز برای اجرای پروژه : 5/2 ساله

برنامه عملیاتی بلند مدت

گام اجرایی 3

عنوان پروژه ها :

• بهبود زيرساختهاي حمل و نقل داخلي و خارجي مانند ساخت فرودگاه بين المللي در شهرستان هایی مانند چابهار و ايجاد و گسترش پروازهاي داخلي و خارجي، تكميل پروژه راه آهن چابهار و اتصال اين شهرستان به شبكه ريلي كشور، ايجاد خطوط كشتيراني و احداث راه دسترسی خشکی به بنادر و همچنین ایجاد زیرساختهای بیشتری مانند ترمینال مسافری دربنادر، آژانس مسافری دریایی وگمرک مسافری
• استفاده ازکشتیهای زیبا و مجلل برای کنفرانسها و مراسم های خاص
• تاسيس بيمارستان هاي تخصصي و فوق تخصصي و بهره گيري از پزشكان مجرب در مناطق براي جذب گردشگران درماني از كشورهاي همسايه
• توسعه تاسيسات ساحلي مانند ايجاد پلاژهاي ساحلي، هتل، رستوران دريايي و مراکز خرید و استفاده ازسواحل زيبا و بكر درياي عمان در راستاي جذب
• توسعه، بهبود و احداث باشگاههاي ورزشي و تفريحي دريايي و جنگلي وساخت پروژه هاي ورزشي براي جذب گردشگر ورزشي
• ایجاد مراکز خرید با قیمت مناسب برای مناطق آزاد
• برپايي جشن ها و جشنواره هاي مختلف در طول سال به خصوص در فصول گردشگري و تعطيلات
• بالا بردن سطح آگاهی و شناخت مردم از فضا ها و امکانات مسافرتهای دریایی و عزم و حمایت دولت در رونق صنعت توریست کشور و اعطاء تسهیلات به افراد جامعه برای استفاده از کشتی های مسافرتی، هتل و امکانات تفریحی
• حضور فعال در نمايشگاه هاي گردشگري داخلي و خارجي و همين طور برپايي نمايشگاههاي مختلف در سطح مناطق
• احياي مشاغل سنتي منطبق با فرهنگ بومي مناطق مانند صنايع دستي و عرضه آن به گردشگران
• بستر سازی مناسب جهت جذب سرمایه گذاری خارجی و همچنین سرمایه گذاری در بخشهای فرهنگی و آموزش مردم محلی جهت برقراری ارتباط مناسب با گردشگران با استفاده از برگزاری دوره آموزشی و همچنین ارتقاء فرهنگ گردشگری و آموزش رفتار با گردشگران به شهروندان

تخمین زمان مورد نیاز برای اجرای پروژه : 5 ساله

نتايج و بحث

جهانگردان قرار است سفيراني باشند كه كشور ما و امنيت موجود در آن را همانطور كه هست، در عرصه بين الملل توصيف كنند. اكنون كارشناسان گردشگري بر اين باورند كه رابطه امنيت ملي و گردشگري بايد مورد توجه قرارگيرد، به طوري كه تعريف جديدي از امنيت ملي در سايه حضور گردشگران خارجي و شناخت واقعيتهاي داخلي و انتقال  آنها به خارج ضروري و لازم است. امنيت داخلي و ملي شاخص ترين عامل گسترش گردشگري در هر كشوري است كه مي خواهد خود را با مشخصات كشورهاي پيشرو در امر توريسم تطبيق دهد. امروزه برخي كارشناسان بر اين باورند كه با تداوم سياستهاي تنش زدايي در روابط خارجي و كاهش حساسيت هاي بين المللي نسبت به سياست هاي خارجي ايران، مي توان به ايجاد زمينه مساعد براي جلب گردشگران كمك كرد. در اين رابطه ضرورت دارد كه جاذبه هاي گردشگري ايران الخصوص در حوزه های گردشگری دریایی در خارج از مرزها به نحو مطلوب تبليغ گردد و زمينه هاي لازم براي سهولت رفت و آمد گردشگران خارجي به ايران فراهم آيد. ايران سرشار از دریا و سواحل بکر و زیبا به خصوص در کیش و چابهار می باشد  و بايد از اين مناطق براي توسعه فرهنگي و اقتصادي آن استفاده نمود. همجواری سواحل چابهار با ساحل زیبای مکران ( دریای عمان ) ، سبب شده زیباترین غروب آفتاب سواحل ایران از آن این منطقه باشد. در كناره‌های این دریا به خصوص در قسمت جنوبی شهرستان چابهار، صخره‌های بزرگی در اثر پیش روی آب دریای مکران و فرسایش سنگ‌های رسوبی به وجود آمده‌اند كه خلل و فرج ناشی از فرسایش آب در آن‌ها، چشم اندازهای بسیار زیبایی را ایجاد كرده است. از این قسمت به خصوص در هنگام غروب آفتاب می‌توان به عنوان یكی از زیباترین سواحل ایران یاد كرد. چابهار با یكی از بزرگ‌ترین منابع آبی جمهوری اسلامی ایران (دریای عمان) هم جوار است. این هم جواری موقعیت ویژه‌ای را برای بهره‌برداری‌های جهانگردی و تفریح‌گاهی و انواع ورزش‌های آبی از سواحل دریای عمان فراهم می آورد. ما بر این باور هستیم که مناطق دریایی ایران از  امنيت كافي براي گردشگران برخوردار است ولی  مشكل اصلي در حوزه جذب گردشگر دریایی، عدم وجود امکانات رفاهی کافی و تبلیغات ضعیف و ... می باشد به طوری که حتی برای مثال خیلی از مردم کشور خودمان نیز با جاذبه های زیبای دریایی چابهار آشنایی ندارند.

نتایج تحقیقات نشان می دهد که از گزینه های مهم در بازاریابی گردشگری دریایی عبارتند از : تثبیت قیمت ها (شامل قیمت اماکن اقامتی و پذیرایی نزدیک به دریا)، مولفه مکان (دسترسی آسان به ساحل و کیفیت راه دسترسی)، مولفه محصول ( تنوع اماکن اقامتی و کیفیت مناسب تسهیلات اقامتی نزدیک به دریا یا ساحل) و مولفه ترفیع ( برگزاری نمایشگاه های متعدد و تبلیغات وسیع به منظور آشنایی با جاذبه های بکر دریا و ساحل) .

سال 2014 به عنوان نقطه اوج فناوری سيار مطرح شد. امروزه، بيش از هر زماني مردم تمايل دارند كه به طور مداوم به اينترنت دسترسي داشته باشند. پيش بيني شده است كه حدود يك سوم جمعيت جهان تا سال2018 دارای تلفن هوشمند باشند. آثار این پدیده خود را در رشد اقتصادی نمایان خواهد کرد به طوری که هزینه استفاده از فناوری به آهستگی کاهش یافته و درامد ناشی از آن افزایش می یابد. بازاریابی از طریق دستگاه های سیار، چند مشخصه منحصر به فرد دارد:

• حضور در همه جا: اینترنت بی سیم سبب انتقال پیام برای مسافرت به هر نقطه ای از جهان می گردد.
• آگاهی از مکان : مکان کاربر برای ارسال پیام های خاص استفاده می شود.
• فوریت : کاربر می تواند در هر لحظه با موقعیت های خاص ارتباط برقرار کند.
• شخصی سازی : کاربران، دستگاه ها را بر حسب علایق خود تنظیم می کنند که خود فیلتری برای اختصاصی کردن پیام ها محسوب می شود.
• انتشار : اطلاعات می تواند به جمعیت عظیم انتشار پیدا کند.
• شناسایی : اطلاعات کاربران از طریق سیم کارت ها با بازاریابان به اشتراک گذاشته می شود.
• اتصال : تلفن هوشمند می تواند با سایر دستگاه ها و ماشین ها ارتباط برقرار کند.

این رشد فرصتی را برای کسب و کارهای گردشگری دریایی برای رسیدن به بازار هدف فراهم می آورد.

بهبود وضعیت گردشگری دریایی مستلزم پیاده‌سازی توصیه‌ها و راهکارهای مورد استفاده توسط کشورهای پیشرو در صنعت گردشگری می باشد.

اولین قدم در راستای توسعه گردشگری دریایی، وجود برنامه‌ای مناسب و دقیق و پیگیری و تلاش در جهت اجرای آن از ضروریات اولیه است. هر چقدرمناطق دریایی به سمت کلاس جهانی نزدیکتر می‌شوند، حرکت به سمت تعالی، مستلزم تلاش مضاعف و دقیق‌تر در پیاده‌سازی تجارب برتر و الگوهای موفق مدیریتی در تمام زمینه‌های گردشگری خواهد بود. در مناطق دریایی، عمدتا به دنبال بهینه کردن پارامترهایی نظیر کاهش هزینه ها، افزایش بهره وری و بهبود رفاه و جذب توریست می باشند که بهبود این شاخصها تاثیر عمده و بسزایی در افزایش بازگشت سرمایه در مناطق خواهد داشت. در نتیجه، حرکت در راستای پیاده‌سازی راهبردهای صحیح مدیریت گردشگری، بازگشت سرمایه قابل توجهی را برای مناطق در پی‌خواهد داشت.

نتيجه‌گيری و جمع‌بندي

موفقيت و رشد پايدار گردشگري دریایی در گرو عملكرد مناسب و هماهنگ عناصر و فاكتورهاي متعددي است كه با هم ارتباط تنگاتنگي است. یکی از فاکتورهای تاثیر گذار ، امنیت گردشگران و مقصد های گردشگری است. امنيت به عنوان مهمترين و زيربنايي ترين اصل در تدوين استراتژي توسعه گردشگري در جهان به شمار مي آيد. گام اول در بهبود صنعت توريسم در ايران برقراري و تضمين امنيت فراگير، هم در بعد خارجي و هم در بعد داخلي و ملي آن است. به منظور تحقق اين هدف لازم است ضمن ارتقاي امنيت با به كارگيري وسايل ارتباطي و رسانه هاي بين المللي، وجود امنيت كامل در كشور را به سمع و نظر عموم مردم و جهانگردان همه كشورهاي جهان رساند تا تصوير نادرست فقدان امنيت در كشور، مانع از رشد و توسعه صنعت توريسم نشود. ايجاد امنيت و ايجاد احساس امنيت تنها به مقوله تامين امنيت جاني و مالي و كاهش جرائم خياباني ختم نمي شود، بلكه موضوع فراتر از آن بوده ولازم است براي آن چار ه اي انديشيد. در اين رابطه به طور نمونه وجود هتل هاي مطمئن و رستوران هاي بهداشتي در ايجاد احساس امنيت موثر است. همچنين، در كشورهايي كه پول تقلبي در آن ها فراوان است، عدم اعتماد در گردشگران ديده مي شود كه اين موضوع خود به امنيت رواني گردشگر صدمه وارد مي كند كه البته در كشور ما اين موضوع مشكل حادي نيست. پاكيزگي شهر، حفاظت از ميراث فرهنگي و طبيعي و احترام به محيط زيست، از ديگر مواردي هستند كه ناخودآگاه احساس امنيت يا عدم احساس امنيت گردشگر را تحت تاثيرقرار مي دهند.

بازاریابی،  مولفه اثرگذار دیگری بر توسعه گردشگری دریایی محسوب می شوند. بازاریابی براي تداوم حیات صنعت گردشگري بسیار ضروري و لازم است. در واقع بوسیله روشهاي بازاریابی میتوان گردشگران را جذب مقاصد مورد نظر کرد. بدیهی است که بهره گیري مناسب از ظرفیت هاي گردشگري نیازمند مطالعه، بررسی و برنامه ریزي دقیق است. در واقع تدوین یک برنامه جامع و منسجم که جایگاه و وضعیت موجود این صنعت را مشخص نموده و راهکارها و راهبرد هاي مناسبی را براي رسیدن به وضعیت مطلوب ارائه دهد، لازم و ضروري است.

بازاریابی در جهت پایداری در گردشگری صرفا آن نیست که مشتری‌گرا باشد. این فرآیند در تعریف تنگ اهداف تجاری و انگیزه‌های سود نمی‌گنجد، بلکه بر نیاز امروزی به برقراری تعادل میان سود شرکت و رضایت مشتری و نیز هدف کلی رفاه جامعه تاکید دارد. اما روش‌های مدیریت بازاریابی سازمان‌های گردشگری می‌توانند به طرق گوناگون بر پیشرفت به سمت دستیابی به اهداف گردشگری دریایی پایدار تاثیر بگذارند. « عناصر بازاریابی» (مکان، محصولات، تبلیغات، قیمت) ابزاری است که بازاریابان از آن برای هدف قرار دادن بازارهای انتخابی استفاده می‌کنند. بازاریابی از طریق محصولات و خدماتی که تولید و توزیع می‌کند، استراتژی‌های قیمتی که به خدمت می‌گیرد و سیماها و پیام‌هایی که از طریق آگهی و تبلیغات منتقل می‌کند، تاثیر نیرومندی بر رفتار گردشگری باقی می‌گذارد. مدیریت اغلب در عناصر بازاریابی دخل و تصرف می‌کند تا بیشترین تعداد بازدیدکننده و پولی را که در این رابطه خرج می‌کنند، هدف قرار دهد و توجه اندکی به اثرات اجتماعی- فرهنگی و زیست‌محیطی بر جامعه میزبان می‌کند. درحالی‌که با تداوم افزایش تعداد گردشگران بین‌المللی و ‌رشد مداوم گردشگری دریایی، راه بهتر برای کلیه کشورهایی که در آنها سبک زندگی، فرهنگ و محیط‌زیست طبیعی در مخاطره قرار دارد آن است که توجه خود را به جای کمیت بر کیفیت متمرکز کنند.

از دیگر مولفه های تاثیر گذار بر توسعه و رونق گردشگری دریایی ، توسعه فناوری است. امروزه در کشورمان میزان استفاده گردشگران از فناوری اطلاعات و اطلاعات در عرصه گردشگری و همچنین میزان آمادگی و آشنایی گردشگران با مفاهیم گردشگری الکترونیکی کم بوده است. ترغیب و تشویق سازمان ها و شرکت های دخیل در صنعت گردشگری جهت ارائه خدمات گردشگری و روی آوردن به گردشگری الکترونیکی و همچنین ایجاد و توسعه زیر ساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات کمک فراوانی به توسعه پایدار گردشگری دریایی می تواند بکند.

در اولین گام عملیاتی برای توسعه گردشگری دریایی، بایستی کارگروهی شامل نمایندگان تام الاختیار سازمان بنادر و دریانوردی،  سازمان گردشگری ، سازمان حفاظت محیط زیست  و دیگر مراکز حاکمتی مانند گارد ساحلی جهت بازنگری و اصلاح قوانین گردشگری دریایی تشکیل شود و این کارگروه در تمامی مراحل پیاده سازی برنامه های عملیاتی سه گانه حضور داشته باشد. پیشنهاد می‌شود مسئولیت پشتیبانی و تشکیل این کارگروه تحت سرپرستی و هدایت سازمان بنادر و دریانوردی صورت پذیرد.

مراجع

[1] لی، جان ،"گردشگری و توسعه در جهان سوم، ترجمه ر.افتخاری"، تهران، انتشارات چاپ و نشر بازرگانی، 1378.

[2] Ghafari, M., Typology of domestic tourists visited the Isfahan-based on motivation of travel, Faculty of Economics and Administrative science, Department of Management.Isfahan university.2012

[3] Mousavi, S.R., Asadi, H., Sajadi, S. N., ‘‘Sport tourism market segmentation of Iran for foreign tourists and present the target market model’’, Sport management, Vol. 12, pp. 37-59, 2012.

[4] عبدالمنافی ، طاهره ،" عوامل موثر بر صنعت گردشگری در منطقه روستایی کلاردشت "، فصلنامه پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال چهارم، ص 98، 1390.

[5] سلیمانی ، خدیجه ،" نگرش ساکنان مناطق گردشگری روستایی نسبت به پیامدهای گردشگری روستایی "، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2- 41، شماره 2، صص 218-213، 1389.

[6] نوبخت ، محمد باقر ،" توسعه گردشگری در ایران، موانع و راهکارها "، نشر دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،1387

[7] ابراهیم زاده ، عیسی ، آقاسی عبدالله،" تحلیل عوامل موثر بر گسترش گردشگری در ناحیه ساحلی چابهار،SWOT با استفاده از مدل راهبردی "، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه ای. صص 107-128، 1388.

[8] هزار جریبی ، جعفر ،" ، احساس امنیت اجتماعی از منظر توسعه گردشگری "، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. سال 22، شماره پیاپی 42، شماره 2، صص 143-121، 1390.

[9] بیدختی ، علی اکبر ، شریفی،  نوید ،" بررسی رابطه بین رونق گردشگری و سرمایه اجتماعی در مناطق ساحلی دریای خزر "، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری سال هفتم، شماره 17، صص 149-121، 1391.

[10] لنگرودی ، سید حسن ، فردوسی ، سجاد ، شاه محمدی ، حمیدرضا ، " تبیین اثرات رضایتمندی گردشگران دریایی (مورد مطالعه : نواحی ساحلی استان گلستان) "، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 7، شماره پیاپی 26، صص 54-41، 1396.

 [11] صیدایی ، سید اسکندر ، هدایتی ،  زهرا ،" نقش امنیت در توسعه گردشگری"، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی – واحد شوشتر، سال چهارم، شماره هشتم، صص 110-97، 1389.

[12] کلکوه ، سید عادل ، حبیبی ، روزبه ،" بررسی تاثیر عوامل آمیخته بازاریابی در افزایش جذب گردشگر "، فصلنامه فضای گردشگری، سال چهارم، شماره 15، 1396.

[13] Comcec coordination office, ICT-Based solution for the OIC member countries, 2015